Esta é como Santa Maria ajudou a Emperadriz de Roma a sofre-las grandes coitas per que passou.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer,
Santa Maria deve sempr´ante si põer.
E desto vos quer´ eu ora contar, segund´ a letra diz,
un mui gran miragre que fazer quis pola Enperadriz
de Roma, segund´ eu contar oý, per nome Beatriz,
Santa Maria, a Madre de Deus, ond´ este cantar fiz,
que a guardou do mundo, que lle foi mal joyz,
e do demo que, por tentar, a cuydou vencer.
Quenas coitas deste mundo ben quiser sofrer...
Esta dona, de que vos disse ja, foi dun Emperador
moller; mas pero del nome non sei, foi de Roma sennor
e, per quant´ eu de seu feit´ aprendi, foi de mui gran valor.
Mas a dona tant´ era fremosa, que foi das belas flor
e servidor de Deus e de sa ley amador,
e soube Santa Maria mays d´al ben querer.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Aquest´ Emperador a sa moller queria mui gran ben,
e ela outrossi a el amava mais que outra ren;
mas por servir Deus o Enperador, com´ ome de bon sen,
cruzou-ss´ e passou o mar e foi romeu a Jherusalen.
Mas, quando moveu de Roma por passar alen,
leyxou seu irmão e fez y gran seu prazer.
Quenas coitas deste mundo ben quiser sofrer...
Quando ss´ouv´ a ir o Emperador, aquel irmão seu,
de que vos ja diss´, a ssa moller a Emperadriz o deu,
dizend´: «Este meu irmão receb´ oi mais por fillo meu,
e vos seede-ll´ en logar de madre poren, vos rogu´ eu,
e de o castigardes ben non vos seja greu;
en esto me podedes muy grand´ amor fazer.»
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Depoi-lo Emperador se foi. A mui pouca de sazon
catou seu irmão a ssa moller e namorou-s´ enton
dela, e disse-lle que a amava mui de coraçon;
mai-la santa dona, quando ll´ oyu dizer tal trayçon,
en ha torre o meteu en muy gran prijon,
jurando muyto que o faria y morrer.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
O Emperador dous anos e meyo en Acre morou
e tod´a terra de Jerussalem muitas vezes andou;
e pois que tod´ est´ ouve feito, pera Roma se tornou;
mas ante que d´Ultramar se partisse, mandad´ enviou
a sa moller, e ela logo soltar mandou
o seu irmão muy falsso, que a foy traer.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Quando o irmão do Emperador de prijon sayu,
barva non fez nen cercou cabelos, e mal se vestiu;
a seu irmão foi e da Emperadriz non s´espedyu;
mas o Emperador, quando o atan mal parado vyu,
preguntou-lli que fora, e el lle recodyu:
«En poridade vos quer´ eu aquesto dizer.»
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Quando foron ambos a ha parte, fillou-s´ a chorar
o irmão do Emperador e muito xe lle queixar
de sa moller, que, porque non quisera con ela errar,
que o fezera porende tan tost´ en un carcer deitar.
Quand´ o Emperador oyu, ouv´ en tal pesar,
que se leixou do palaffren en terra caer.
Quenas coitas deste mundo ben quiser sofrer...
Quand´ o Emperador de terra s´ergeu, logo, sen mentir,
cavalgou e quanto mais pod´ a Roma começou de ss´ir;
e a pouca d´ora vyu a Emperadriz a ssi vir,
e logo que a vyu, mui sannudo a ela leixou-ss´ ir
e deu-lle gran punnada no rostro, sen falir,
e mandou-a matar sen a verdade saber.
Quenas coytas deste mundo ben quiser soffrer...
Dous monteiros, a que esto mandou, fillárona des i
e rastrand´ a un monte a levaron mui preto dali;
e quando a no monte teveron, falaron ontre si
que jouvessen con ela per força, segund´ eu aprendi.
Mas ela chamando Santa Maria, log´ y
chegou un Conde, que lla foy das mãos toller.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
O Conde, poi-la livrou dos vilãos, disse-lle: «Senner,
dizede-m´ ora quen sodes ou dond´.» Ela respos: «Moller
sõo mui pobr´ e coitada, e de vosso ben ei mester.»
«Par Deus», diss´ el Conde, «aqueste rogo farei volonter,
ca mia companneira tal come vos muito quer
que criedes nosso fill´ e façedes crecer.»
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Pois que o Cond´ aquesto diss´, enton atan toste, sen al,
a levou consigo aa Condessa e disse-ll´ atal:
«Aquesta moller pera criar nosso fillo muito val,
ca vejo-a mui fremosa, demais, semella-me sen mal;
e poren tenno que seja contra nos leal,
e metamos-lle des oi mais o moç´ en poder.»
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Pois que a santa dona o fillo do Conde recebeu,
de o criar muit´ apost´ e mui ben muito sse trameteu;
mas un irmão que o Cond´ avia, mui falss´ e sandeu,
Pediu-lle seu amor; e porque ela mal llo acolleu,
degolou-ll´ o meno ha noit´ e meteu
ll´ o cuitelo na mão pola fazer perder.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Pois desta guisa pres mort´ o meno, como vos dit´ ei,
a santa dona, que o sentiu morto, diss´: «Ai, que farei?»
O Cond´ e a Condessa lle disseron: «Que ás?» Diz: «Eu ey
pesar e coita por meu criado, que ora mort´ achey.»
Diss´ o irmão do Conde: «Eu o vingarey
de ti, que o matar foste por nos cofonder.»
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Pois a dona foi ferida mal daquel, peyor que tafur,
e non via quen lla das mãos sacasse de nenllur
senon a Condessa, que lla fillou, mas esto muit´ adur;
us dizian: «Quéimena!» e outros: «Moira con segur!»
Mas poi-la deron a un mareiro de Sur,
que a fezesse mui longe no mar somerger.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
O mareiro, poi-la ena barca meteu, ben come fol
disse-lle que fezesse seu talan, e seria sa prol;
mas ela diss´ enton: «Santa Maria, de mi non te dol,
neno teu Fillo de mi non se nenbra, como fazer sol?»
Enton vo voz de ceo, que lle disse: «Tol
tas mãos dela, se non, farey-te perecer.»
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Os mareiros disseron enton: «Pois est´ a Deus non praz,
leixemo-la sobr´ aquesta pena, u pod´ aver assaz
de coita e d´affan e pois morte, u outra ren non jaz,
ca, se o non fezermos, en mal ponto vimos seu solaz.
E pois foy feyto, o mar nona leixou en paz,
ante a vo con grandes ondas combater.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
A Emperadriz, que non vos era de coraçon rafez,
com´ aquela que tanto mal sofrera e non ha vez,
tornou, con coita do mar e de fame, negra come pez;
mas en dormindo a Madre de Deus direi-vos que lle fez:
tolleu-ll´ a fam´ e deu-ll´ ha erva de tal prez,
con que podesse os gaffos todos guarecer.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
A santa dona, pois que ss´ espertou, non sentiu null´ afan
nen fame, come se senpr´ ouvesse comudo carn´ e pan;
e a erva achou so sa cabeça e disse de pran:
«Madre de Deus, beitos son os que en ti fyuza an,
ca na ta gran mercee nunca falecerán
enquanto a souberen guardar e gradecer.»
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Dizend´ aquesto, a Emperadriz, muit´ amiga de Deus,
vyu vir ha nave preto de si, cha de romeus,
de bõa gente, que non avia y mouros nen judeus.
Pois chegaron, rogou-lles muito chorando dos ollos seus,
dizendo: «Levade-me vosc´, ay, amigos meus!»
E eles logo conssigo a foron coller.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Pois a nav´ u a Emperadriz ya aportou na foz
de Roma, logo baixaron a vea, chamando: «Ayoz.»
E o maestre da nave diss´ a un seu ome: «Vai, coz
carn´ e pescado do meu aver, que te non cost´ ha noz.»
E a Emperadriz guaryu un gaf´, e a voz
foy end´, e muitos gafos fezeron ss´ y trager.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Ontr´ os gafos que a dona guariu, que foron mais ca mil,
foi guarecer o irmão de Conde eno mes d´abril;
mas ant´ ouv´ el a dizer seu pecado, que fez come vil.
Enton a Condessa e el Conde changian a gentil
dona, que perderan por trayçon mui sotil
que ll´ aquel gaffo traedor fora bastecer.
Quenas coytas deste mundo ben quiser sofrer...
Muitos gafos sãou a Emperadriz en aquele mes;
mas de grand´ algo que poren lle davan ela ren non pres,
mas andou en muitas romarias, e depois ben a tres
meses entrou na cidade de Roma, u er´ o cortes
Emperador, que a chamou e disso-lle: «Ves?
Guari-m´ est´ irmão gaff´, e dar-ch-ei grand´ aver.»
Quenas coytas deste mundo ben quiser soffrer...
A dona diss´ ao Emperador: «Voss´ irmão guarrá;
mas ante que eu en el faça ren, seus pecados dirá
ant´ o Apostolig´ e ante vos, como os feitos á.»
E pois foi feito, o Emperador diss´: «Ai Deus, que será?
Nunca mayor trayçon desta om´ oyrá.»
E con pesar seus panos se fillou a ronper.
Quenas coytas deste mundo ben quiser soffrer...
A Emperadriz fillou-s´ a chorar e diss´: «A mi non nuz
en vos saberdes que soon essa, par Deus de vera cruz,
a que vos fezestes atan gran torto, com´ agor´ aduz
voss´ irmão a mãefesto, tan feo come estruz;
mas des oi mais a Santa Maria, que é luz,
quero servir, que me nunca á de falecer.
Quenas coitas deste mundo ben quiser soffrer...
Per nulla ren que ll´ o Emperador dissesse, nunca quis
a dona tornar a el; ante lle disse que fosse fis
que ao segre non ficaria nunca, par San Denis,
nen ar vestiria pano de seda nen pena de gris,
mas ha cela faria d´obra de Paris,
u se metesse por mays o mund´ avorrecer.
Quenas coytas deste mundo ben quiser soffrer...
O tym jak Maryja Najświętsza pomogła cesarzowej Rzymu znosić cięzkie trudności jakich ta doświadczała.
´Kto chce odważnie znosić cierpienia tego świata, winien zawsze stawiać Maryję przed sobą.´
Odnośnie tego, chciałbym teraz wam opowiedzieć, tak jak go opisano, wielki cud jakiego Maryja Najświętsza, Matka Boga, dokonała dla cesarzowej Rzymu, która miała na imię Beatrycze. Słyszałem, że Maryja uchroniła ją przed światem, który źle ją osądził i przed diabłem, który zamierzał ją pokonać poprzez pokusę. To o tym będę śpiewał.
Kobieta, o której wspomniałem, była żoną imperatora. Choć nie znam jego imienia, był on władcą Rzymu, a sądząc po tym, czego się dowiedziałem o jego czynach, również bardzo wartościowym człowiekiem. Ona zaś była tak piękna, że nawet pośród wszystkich pięknych kobiet nadal zdawała się kwiatem. Poza tym, służyła Panu Bogu, była oddana Jego prawu, a także kochała ponad wszystko Najświętszą Maryję.
Cesarz ów bardzo kochał swoją żonę a ona wzajemnie, kochała go bardziej niż kogokolwiek. Jednakże, by służyć Panu Bogu, imperator, będąc człowiekiem rozważnym, przyłączył się do krucjaty i jako pielgrzym wyruszył poprzez morze do Jerozolimy. Gdy opuszczał Rzym by jechać za granicę, pozostawił na miejscu swojego brata, któremu sytuacja ta bardzo odpowiadała.
Kiedy nadszedł czas odjazdu imperator przedstawił swego brata, o którym wspominałem, swojej żonie, cesarzowej, mówiąc: "Weź mojego brata, niech będzie odtąd dla Ciebie jak mój syn a Ty przyjmij rolę jego matki. Nie wahaj się złoić mu skórę, bo w ten sposób możesz mi okazać wielką miłość."
Następnie imperator odjechał. Chwilę później jego brat spojrzał na jego żonę, zakochał się w niej i wyznał jej, że kocha ją z całego serca. Jednak cnotliwa kobieta, gdy usłyszała taką zdradę, zamknęła go bezpiecznie w wieży i przyrzekła, że pozwoli by tam umarł.
Imperator przebywał w Akrze przez dwa i pół roku i wielokrotnie podróżował poprzez kraj Jerozolimy. Potem wrócił do Rzymu. Zanim opuścił Ziemię Świętą, wysłał do żony wiadomość a ona natychmiast wypuściła jego kłamliwego brata, on zaś ją zdradził.
Gdy brat imperatora wyszedł z więzienia, nie ogolił brody ani nie obciął włosów i nędznie się ubrał. Pojechał wprost do swojego brata, nie prosząc cesarzowej o zgodę na wyjazd. Cesarz widząc go w tak podłym stanie spytał co się stało. Tamten odpowiedział: "Powiem ci to w cztery oczy."
Oddalili się w ustronne miejsce i brat imperatora zaczął płakać i gorzko narzekać na jego żonę. Wtrąciła go do więzienia, bo odmówił popełnienia z nią grzechu. Gdy cesarz to usłyszał, owładnął nim taki żal, że spadł z konia na ziemię.
Gdy podniósł się z ziemi, tak szybko jak tylko mógł wyruszył do Rzymu i wkrótce ujrzał cesarzową wybiegającą mu na spotkanie. Kiedy ją zobaczył podszedł do niej ze złością i uderzył ją w twarz, słowo daję. Nie czekając aż dowie się prawdy, rozkazał ją zabić.
Kazał to zrobić dwóm myśliwym, oni zaś zabrali ją i zaciągnęli do pobliskiego lasu. Podobno, kiedy byli z nią w lesie, uzgodnili między sobą, że zmuszą ją do dzielenia z nimi łoża. Ale ona wezwała Najświętszą Panienkę i natychmiast nadjechał jakiś hrabia i wyrwał ją z ich szponów.
Ów hrabia, gdy oswobodził ją od tych zbirów, powiedział do niej: "Mości pani, powiedz mi teraz kim jesteś i dokąd zmierzasz." Ona mu na to: "Jestem biedną, nieszczęśliwą kobietą i potrzebuję twojej pomocy." "W imię Boże," - powiedział hrabia - "Chętnie spełnię twoją prośbę, bo moja żona właśnie szuka kogoś podobnego tobie, by zajął się naszym synem i jego nauczaniem."
Następnie hrabia natychmiast zabrał ją do hrabiny i powiedział: "Ta kobieta ma odpowiednie kwalifikacje by wychowywać naszego syna, jest bardzo kompetentna a poza tym nie sądzę by posiadała jakieś złe cechy. Dlatego ufam, że będzie względem nas lojalna. Powierzmy jej opiekę nad dzieckiem począwszy od teraz."
Cnotliwa dama przyjęła syna hrabiego i poświęciła się wychowywaniu go należycie. Ale zaczął zabiegać o jej względy brat hrabiego, człek podstępny i zuchwały. Ponieważ mu odmówiła, pewnej nocy podciął dziecku gardło i, by doprowadzić do jej zguby, nóż umieścił w jej dłoni.
Gdy chłopczyk zmarł, jak to przedstawiłem, cnotliwa kobieta odkrywszy, że on nie żyje, zakrzyknęła: "O zgrozo, co ja pocznę?" Hrabia i hrabina zapytali: "O co chodzi?" Na to ona: "Bardzo mi przykro i żal z powodu mego podopiecznego, ale znalazłam go martwego." A brat hrabiego zapowiedział: "Na tobie pomszczę jego śmierć - zabiłaś go, żeby sprowadzić na nas nieszczęście."
Następnie ten gorszy od złodzieja drań ciężko ją poturbował. Nie widziała nikogo, kto mógłby ją wyrwać z jego rąĸ. Dopiero hrabina i to z wielką trudnością, zdołała zabrać ją od niego. Jedni mówili, "Spalić ją," inni - "Ściąć ją." Ostatecznie oddali ją żeglarzowi z Syrii, żeby zabrał ją w morze i tam utopił.
Ów żeglarz, gdy już ją miał w łodzi, stracił dla niej głowę i rozkazał by dawała mu rozkosz, a będzie to dla niej korzystne. Wtedy powiedziała: "Najświętsza Maryjo, nie masz dla mnie litości, ani twój Syn o mnie nie pamięta. Co mam począć?" Wówczas z Nieba odezwał się głos, który przemówił do żeglarza. "Zabierz od niej swoje łapy! Jeśli nie zabierzesz, niechybnie zginiesz."
żeglarze powiedzieli: "To się nie podoba Bogu. Zostawmy ją na tej samotnej skale, będzie tam cierpieć męczarnie a potem umrze. Jeśli tego nie zrobimy, prześladować nas będzie zły los, za to, że ośmieliliśmy się spojrzeć na jej piękno." Tak zrobili a morze nie dawało jej spokoju lecz miotało w nią ogromnymi falami.
Cesarzowa, która nie była osobą małego ducha, wskutek tych wszystkich, powtarzających się ciężkich doświadczeń, od ciężkich przejść na morzu i od głodu stała się czarna jak smoła. Teraz powiem wam, co zrobiła dla niej Matka Boska, gdy cesarzowa spała. Zabrała od niej głód i dała jej ziele wielkiej wartości, którym mogła leczyć wszystkich trędowatych.
Świątobliwa kobieta gdy się obudziła nie odczuwała żadnego bólu ani głodu. Było tak, jak gdyby dopiero co ucztowała, jedząc mięso i chleb. Pod głową znalazła ziele i powiedziała: "Matko Boska, błogosławieni są ci, którzy ci ufają, bo nigdy im nie zabraknie twojego miłosierdzia tak długo jak są posłuszni i ofiarowują ci podziękowania."
To powiedziawszy, cesarzowa, ukochana przyjaciółka Boga, zobaczyła jakiś zbliżający się w jej kierunku statek, pełen pielgrzymów, wszystko dobre ludziska a między nimi żadnych Maurów ni żydów. Kiedy przybyli, błagała ich płacząc: "Zabierzcie mnie ze sobą, przyjaciele!" A oni od razu ze sobą ją wzięli.
Kiedy statek, którym cesarzowa płynęła zawinął do portu w Rzymie, od razu opuścili żagiel, wołając "Chwała Bogu." Kapitan statku powiedział do jednego ze swych ludzi: "Idź i ugotuj mięsa i ryb z moich zapasów, nie wezmę zapłaty." Cesarzowa wyleczyła jakiegoś trędowatego, o czym wieść się rozniosła i wkrótce przybyło do niej wielu trędowatych.
Pomiędzy trędowatymi, których kobieta wyleczyła, a było ich ponad tysiąc, znalazł się brat hrabiego, którego wyleczyła w miesiącu kwietniu. Zanim został wyleczony musiał wyspowiadać się z grzechu, który w swej nikczemności popełnił. Wówczas hrabina i hrabia opłakiwali szlachetną panią, którą utracili wskutek przebiegłej zdrady, jaką przeciw niej ten podstępny trędowaty popełnił.
Cesarzowa wyleczyła tamtego miesiąca wielu trędowatych, ale z wielkich bogactw, jakie chcieli jej ofiarować w podzięce, nie przyjęła niczego. Poszła dalej z pielgrzymką i po trzech miesiącach dotarła do Rzymu, gdzie przebywał imperator. Wezwał ją i powiedział: "Przyjrzyj się! Wylecz dla mnie mojego trędowatego brata a dam ci wielką nagrodę."
Powiedziała mu: "Twój brat wyzdrowieje, ale zanim cokolwiek zrobię, musi się wyspowiadać ze swych grzechów, dokładnie jak je popełnił, przed papieżem w twojej obecności." A gdy tak się stało, cesarz zakrzyknął: "O, Boże, jak to możliwe? Nikt nie mógł nawet usłyszeć o zdradzie cięższej niż ta." I z żalu zaczął rozdzierać swoje szaty.
Cesarzowa zaczęła płakać i powiedziała: "Teraz już ci nie zaszkodzi jeśli powiem, że to ja jestem tą, której twój brat, brzydki jak struś, wyrządził tak wielką niesprawiedliwość, jak sam wyraźnie właśnie wyznaje. Przysięgam to na Boga, prawdziwie ukrzyżowanego. Od tej chwili zamierzam służyć Najświętszej Maryi, która jest Światłem, bo Ona mnie nigdy nie zawiedzie."
Na przekór wszystkiemu, co cesarz mógł powiedzieć, ona nie wróciłaby do niego. Zamiast tego powiedziała mu, że może mieć pewność, że ona nigdy więcej nie będzie prowadzić światowego życia, nigdy też, na świętego Denisa, nie założy jedwabnej odzieży ani futra szarych wiewiórek. Prędzej zbuduje gipsową komórkę i się w niej zamknie, by na zawsze wyrzec się świata.
